Gebruik een filosoof om een referendum te winnen

Leestijd: ongeveer 2 minuten

Wat wil de groep?

In democratie gaat het om wat de meerderheid wil. Makkelijk. Overzichtelijk. Mogelijk rechtvaardig. En dus zijn er verkiezingen, af en toe een referendum en stemmingen. De hele dag door.

Een mening vragen aan een individueel persoon is makkelijk. Maar kun je altijd wel zeker zijn van wat de mening is van een groep als geheel? Bijvoorbeeld bij een referendum. Wat ‘vindt’ een groep?

Filosofen weten dat ‘wat de groep vindt’ afhangt van vraagstelling. En sommige politici weten het ook.

Ik geef een voorbeeld (overigens helemaal fictief)

Stel je werkt met twee anderen (Senne en Kris voor een blog en jullie willen een
vierde blogger aannemen. Jullie hebben iemand op het oog en vragen die persoon een proef-blog te schrijven. Verder besluiten jullie ook dat je de proef-blog zal beoordelen op drie criteria: kwaliteit, originaliteit, en stijl — de nieuwe blogs moeten natuurlijk wel binnen de bestaande stijl passen. De proef-blogger wordt alleen aangenomen als de proef-blog volgens de meerderheid voldoet aan de drie criteria.

Jullie lezen allemaal de proef-blog en jullie beoordelingen zien er zo uit:

Mogelijkheid 1

Omdat je vindt dat de proef-blog niet aan alle drie de criteria voldoet, stem je tegen het aannemen van deze blogger. En hetzelfde geldt voor je mede-bloggers:

Dus als jullie gaan stemmen op basis van ieders eindconclusie, dan wordt de proef-blogger niet aangenomen, want “de proef-blogger wordt alleen aangenomen als de proef-blog volgens de meerderheid voldoet aan de drie criteria”. Dat lijkt precies te zijn wat de meerderheid vindt, toch?

Mogelijkheid 2

Maar wat als jullie niet stemmen op basis van de conclusie die jullie trekken, maar per criterium? Dan ziet de stemming er als volgt uit:

Nu blijkt dat per criterium dat jullie hebben opgesteld de proef-blog volgens de meerderheid aan dat criterium voldoet. Dus, de proef-blog voldoet volgens de meerderheid aan de drie criteria en de proef-blogger wordt dus wel aangenomen.

Dus als je stemt op basis van ieders individuele conclusie, dan wordt de blogger niet aangenomen. Maar als je stemt op basis van elk individueel criterium, dan wordt de blogger wel aangenomen.

Wat betekent dit?

De mening van een groep hangt af van een vraagstelling. Stem je bijvoorbeeld voor of tegen een heel verdrag, of doe je dat per onderdeel?

Stem je voor of tegen één vraag met betrekking tot het gehele lidmaatschap van de EU, of breek je het op in meerdere vragen die betrekking hebben op verschillende elementen van dat lidmaatschap? Welke vragen je (niet) stelt maakt uit voor wat “de” wil van het volk is. Beter nog: de puzzel laat zien dat het onmogelijk is om over de wil van het volk te spreken.

Conclusie: een tip voor politici

Wens je als minister een bepaalde uitkomst bij een referendum? Vraag dan eens een filosoof om hulp, die kan je namelijk uitleggen of je de hamvraag wel of niet moet opdelen in meerdere vragen.

Meer

• Uiteraard komt deze puzzel uit de koker van een knappere kop dan de mijne. Het is een versie van het “discursieve dilemma” (zie Wikipedia)
  Zie hier voor een mooi overzicht over filosofische problemen rondom groepsbesluiten.